پاڪستان ۾ ڪورونا ويڪسينيشن جي شروعات، وبا کان بچاءُ جي لاءِ اهم سنگ ميل

رپورٽ: خرم شهزاد

اسلام آباد – 13 فيبروري (اي پي پي) عالمي وبا ڪورونا وائرس ڏسندي ئي ڏسندي دنيا جي ترقي يافته ۽ اسرندڙ ملڪن سميت اٽڪل پوري دنيا کي پنهنجي لپيٽ ۾ آڻي ڇڏيو، پاڪستان الله تعاليٰ جي فضل ۽ انتهائي ٺوس، منفرد ۽ موثر حڪمت عملي سان نه رڳو ڪورونا وائرس جي پهرين ۽ ٻي لهر کي منهن ڏنو پر وائرس جي عدم ڦهلاءُ جي لاءِ وقت سر قدمن کانپوءِ انتهائي گهٽ مدي ۾ افاديت رکندڙ وي??سي??ز حاصل ڪرڻ جو اهم سنگ ميل ڪاميابي سان طئي ڪري رهيو آه??. وزيراعظم عمران خان پاران پاڪستان ۾ ڪورونا جي وبا دوران روزگار ۽ معيشت ٻنهي جو ڦيٿو هلائڻ جي حڪمت عملي اختيار ڪئي وئي ۽ نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي او سي) ۽ قومي رابطا ڪميٽي (اين سي سي) قائم ڪيا ويا، انهن فورمن کي اعليٰ سول ۽ عسڪري قيادت، صوبائي حڪومتن، صحت واري وزارت سميت سمورين ڌرين جي مڪمل حمايت ۽ تعاون حاصل رهيو آه??. اين سي او سي جي پليٽ فارم تي ڊگهي ۽ صبر وارن مرحلن، ڌرين جي مشاورت، ماهرن جي تجويزن کانپوءِ متفقه فيصلن سان ڏکيو سفر طئي ڪيو ويو ۽ اڄ پاڪستان ڪورونا وائرس جي وي??سي??يشن جي اهم مرحلي ۾ داخل ٿي چڪو آه??. ان ڏس ۾ ان کي دنيا جي 8 م??ثر ترين وي??سي??ز مان 4 وي??سي??ز حاصل ڪرڻ ۾ ڪاميابي ملي آه??. گهربل وي??سي??ز هلندڙ سال مرحليوار پاڪستان پهچنديون، هن سال 70 سيڪڙو آبادي کي وي??سي?? لڳائڻ جو هدف مقرر آه??. نيشنل ايمونائيزيشن مئنيجمينٽ سسسٽم (اين آءِ ايم ايس) تي هيستائين 5 لک 11 هزار طبي عملو رجسٽرڊ ٿي چڪو آه??، طئي ٿيل طريقيڪار موجب پهرين مرحلي ۾ رجسٽرڊ طبي عملي جي وي??سي??يشن مڪمل ڪئي ويندي، ڪورونا وائرس کان بچاءُ جي لاءِ رڳو هڪ ڀيرو وي??سي?? لڳائي ويندي، ڪورونا وي??سي??يشن کانپوءِ هڪ ڪارڊ جاري ٿيندو جيڪو ٻاهرئين ملڪ سفر تي سڄي دنيا ۾ قابل قبول تصور ٿيندو.

چين پاڪستان جو ڀروسي جوڳو ۽ آزمايل دوست آه??، دنيا ۾ واحد ملڪ پاڪستان آه?? جنهن کي چين ڪورونا وائرس کان بچاءُ جي وي??سي?? جون 5 لک خوراڪ عطيو ڪيون آه??، عطيو ڪيل ??ي??سي?? فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز کي لڳائڻ جو عمل گادي واري شهر، چئني صوبن بشمول آزاد ڄمون ۽ ڪشمير ۽ گلگت بلتستان ۾ شروع ٿي چڪو آه??. چيني وي??سي?? سائنوفارم ۽ ڪينسنو جون 20، 20 ملين خوراڪ هلندڙ سال مرحليوار پاڪستان پهچنديون، ٽرائل ٿري جي تجربي مان ثابت ٿيو ته اها وي??سي?? 86 سيڪڙو موثر آه??. چين جي سرڪاري دروائون ٺاهيندڙ ڪمپني پاران ٺاهيل ڪورونا وي??سي?? سائنوفارم کي محفوظ رکڻ جي لاءِ ٻه کان اٺ ڊگري سينٽي گريڊ گرمي پد گهربل آه??.

وزيراعظم عمران خان ملڪ ۾ ڪورونا وي??سي??يشن مهم جي باضابطا شروعات ڪئي. ان سلسلي ۾ منعقد تقريب کي خطاب ڪندي وزيراعظم چيو ته ڪورونا وي??سي?? جي صوبن ۾ برابر ۽ منصفاڻي ورڇ يقيني بڻائي ويندي، هن چيو ته معاشي سرگرمين سان گڏ تعليمي ادارا به کلي چڪا آه??، ڪورونا ڪيسز ۾ گهٽتائي اچي رهي آه??. هن تاڪيد ڪئي ته وبا کان بچاءُ جي لاءِ عوام کي ماسڪ جو استعمال ۽ حفاظتي قدمن تي عملدرآمد ڪرڻ گهرجي، وزيراعظم چيو ته وي??سي?? جون 5 لک خوراڪ فراهم ڪرڻ تي چين جا ٿورائتا آه??ون ۽ ان سلسلي ۾ تيزي سان ڪم ڪرڻ تي پنهنجي ٽيم کي مبارڪباد ڏيان ٿو، سڀ کان اڳ فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز کي وي??سي?? ڏني ويندي جيڪي ڪورونا جي مريضن جي سارسنڀال ۽ علاج ڪن ٿا، ان کانپوءِ وڏي عمر جي ماڻهن جن کي ڪورونا کان وڌيڪ متاثر ٿيڻ جو خدشو آه?? انهن کي وي??سي?? ڏني ويندي.

منصوبابندي، ترقي، سڌارن ۽ خاص قدمن واري وفاقي وزير اسد عمر جيڪو نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي اوسي) جو چيئرمين به آه??، جو چوڻ هو ته پاڪستان ۽ چين جا گهرا لاڳاپا آه??، وي??سي?? عطيو ڪرڻ تي چين جا ٿورائتا آه??ون. وي??سي?? حاصل ڪرڻ جي لاءِ اين سي او سي جو اهم ڪردار آه??. اميد آه?? ته صوبائي وڏن وزيرن جي قيادت ۾ پاڪستاني قوم ان وي??سي?? مان ڀرپور فائدو کنيو آه??. هن چيو ته ڪورونا جي خلاف اسان جا اصل هيروز فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز آه?? جن تمام گهڻيون قربانيون ڏنيون آه??. وفاقي وزير اسد عمر پنهنجي هڪ ٽوئيٽ ۾ چيو ته 65 سال ۽ ان کان وڏي عمر جي شهرين جي ڪورونا کان بچاءُ جي وي??سي??يشن جي لاءِ رجسٽريشن ايندڙ هفتي کان شروع ڪئي ويندي. هن ٻڌايو ته انهن ماڻهن جي لاءِ مارچ ۾ وي??سي??يشن شروع ڪئي ويندي جيڪي رجسٽرڊ هوندا. وي??سي??يشن مهم تحت پنجاب، سنڌ، خيبرپختونخواهه، بلوچستان، گلگت بلتستان جي وڏن وزيرن ۽ آزاد ڪشمير جي وزيراعظم طبي عملي جي وي??سي??يشن جو افتتاح ڪيو. وفاق جي سمورين ڌرين ۾ هڪ ئي وقت طبي عملي جي وي??سي??يشن ڪئي وئي.

ٻئي طرف چين جي پيپلز لبريشن آرمي ۽ چيني عوام پاران پاڪستان جي هٿياربند فوج جي لاءِ وي??سي?? عطيو ڪئي وئي جيڪا چين جي فوج پاران سڄي دنيا ۾ ڪنهن به ملڪ جي فوج کي وي??سي?? جو پهريون عطيو آه??. آءِ ايس پي آر موجب پاڪ فوج نيشن ٽرسٽ جي روايت کي برقرار رکندي چيني فوج پاران عطيو ڪيل اها وي??سي?? فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز جي لاءِ قومي وي??سي?? مهم جي لاءِ عطيو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو آه??، سڄي ملڪ ۾ فرنٽ لائين تي ڪم ڪندي قيمتي جانيون بچائڻ وارو طبي عملو اصل هيرو آه??. پاڪستان جي هٿياربند فوج پاران پيپلز لبريشن آرمي ۽ چيني عوام پاران وي??سي?? عطيو ڪرڻ تي دل جي گهراين سان ٿورا مڃيا ويا.

اين سي او سي نيشنل وي??سي??يشن اسٽريٽجي تحت وي??سي??يشن جو ٺوس طريقيڪار جوڙيو آه?? جنهن موجب پهرين مرحلي ۾ صحت جي عملي کي وي??سي?? لڳائي ويندي. ٻئي مرحلي ۾ 60 سال يا ان کان وڏي عمر جي ماڻهن کي اها وي??سي?? لڳائي ويندي. ٽئين مرحلي ۾ 18 سال ۽ ان کان وڏي عمر جي ماڻهن کي وي??سي?? ڏني ويندي. عملدارن فيصلو ڪيو آه?? ته 18 سال کان گهٽ عمر ماڻهن کي وي??سي?? نه لڳائي ويندي. ڪورونا وي??سي?? جي رجسٽريشن ۽ ان جي انتظام جي نگراني جي لاءِ نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي او سي) پاران آن لائين پورٽل نيشنل ايمونيزيشن مئنيجمينٽ سسٽم (اين آءِ ايم ايس) ٺاهيو ويو آه??. اهي سمورا ماڻهو جيڪي پنهنجو پاڻ کي ڪورونا وي??سي?? جي لاءِ رجسٽر ڪرائڻ چاهين ٿا انهن کي هي طريقيڪار اختيار ڪرڻو پوندو. پنهنجو سڃاڻپ ڪارڊ نمبر پنهنجي موبائيل ??ون تان 1166 تي ايس ايم ايس ڪن. رجسٽريشن جي لاءِ اين آءِ ايم ايس جي ويب سائيٽ جو به استعمال ڪري سگهجي ٿو. توهان جي سڃاڻپ ڪارڊ جي موجوده پتي موجب توهان جي ويجهي وي??سي?? سينٽر جو پتو ايس ايم ايس ذريعي موڪليو ويندو. جڏهن وي??سي?? دستياب ٿي ويندي ته رجسٽريشن ڪرائيندڙ ماڻهن کي ايس ايم ايس ذريعي هڪ مخصوص تاريخ ۽ وقت ٻڌائي وي??سي?? لڳرائڻ جي لاءِ گهرايو ويندو ۽ ان سان گڏ صارفين کي هڪ ڪوڊ پڻ ملندو. جيڪڏهن توهان ڏنل وي??سي?? سينٽر تي نه ٿا وڃي سگهو ته توهان 1166 تي ڪال ڪري يا اين آءِ ايم ايس جي ويب سائيٽ تي وڃي پنهنجو سينٽر تبديل ڪرائي سگهو ٿا.

شهرين کي ان جي لاءِ مخصوص ڪيل ??ي??سي?? سينٽر تي ئي ٻڌايل تاريخ ۽ وقت تي وڃڻو پوندو. سمورن وي??سي?? سينٽر تي معلوماتي ڪائونٽر ٺاهيا ويا آه?? جتي وي??سي??يشن جي لاءِ ايندڙ سمورن ماڻهن جا نالا، عمر ۽ درجه حرارت داخل ڪئي ويندي. ان کانپوءِ ان جي سڃاڻپ ڪارڊ جي تصديق جي لاءِ تصديق ڪرڻ واري ڊيسڪ طرف موڪليو ويندو جتي انهن جي سڃاڻپ ڪارڊ نمبر ۽ ايس ايم ايس تي ملندڙ ڪوڊ جي ذريعي تصديق ڪئي ويندي. سڃاڻپ ڪارڊ جي تصديق کانپوءِ انهن کي تربيت يافته عملي پاران وي??سي?? لڳائي ويندي. وي??سي?? لڳڻ کانپوءِ گهٽ ۾ گهٽ 30 منٽ جي لاءِ وي??سي?? سينٽر ۾ ئي ويهڻو هوندو ۽ ان دوران انهن ماڻهن جي مانيٽرنگ ڪئي ويندي ته ڪٿي انهن ۾ ڪنهن قسم جا سائيڊ افيڪٽس (منفي اثر) ظاهر نه ٿين.

وزيراعظم جي خاص معاون ڊاڪٽر فيصل سلطان موجب پاڪستان جي 22 ڪروڙ آبادي ۾ رڳو 10 ڪروڙ ماڻهن کي وي??سي?? لڳائي ويندي ڇو ته عالمي اصول موجب 18 سال کان گهٽ عمر جي ماڻهن کي ڪورونا وي??سي?? نه لڳائي ويندي. اها وي??سي?? چين کانسواءِ هنگري، يو اي اي ۽ ٻين ملڪن ۾ ڪاميابي سان استعمال ٿي رهي آه?? ۽ 86 سيڪڙو تائين ڪارائتي ثابت ٿي سگهي ٿي. ڪوشش آه?? ته سال جي آخر تائين 70 سيڪڙو ماڻهن کي اها ملي سگهي، ان وي??سي?? سان هڪ ڏينهن جي لاءِ بخار يا هلڪو سُور ٿي سگهي ٿو. هن ٻڌايو ته ماڻهن کي وي??سي?? جي فراهمي کي يقيني بڻائڻ جي لاءِ موثر مڪينزم تيار ڪيو ويو آه??. سڄي پاڪستان ۾ وي??سي?? سينٽرز قائم ڪيا ويا آه?? جيڪي ڏهاڙي 40 هزار ماڻهن کي وي??سي?? ڏيڻ جي صلاحيت رکن ٿا ۽ ايندڙ ڏينهن ۾ وڌيڪ اضافو ٿيندو. اها ڳالهه به ذڪر جوڳي آه?? ته گلوبل وي??سي?? الائنس انٽرنيشنل (گاوي) پاران Astrazenica جون 20 ملين خوراڪ، عالمي تنظيم پاران Covax جون 30 ملين خوراڪ، ٻي چائنيز ڪمپني Cansino کان 20 کان 30 ملين خوراڪ جڏهن ته روسي ساخت جي وي??سي?? Spuenik پاڪستان جي لاءِ منظور ٿيون آه??، انهن مان ڪجهه وي??سي?? جي خريداري جو به فيصلو ٿيو جنهن جي لاءِ ايڊوانس بڪنگ ڪرائي وئي آه??، انهن چئني وي??سي?? جا ٽرائل ٿري جا تجربا ڪامياب ٿيڻ ۽ افاديت جي ڪري پاڪستان جي لاءِ حاصل ڪرڻ جو فيصلو ٿيو آه??.

ان حوالي سان وزيراعظم جي صحت واري خاص معاون ڊاڪٽر فيصل سلطان جو چوڻ هو ته ڪوويڊ 19 جي وي??سي??يشن رضاڪاراڻي هوندي ۽ اسان ڪنهن کي به وي??سي?? جي خوراڪ وٺڻ تي مجبور نه ڪنداسين. ڪورونا وي??سي?? سمورين سرڪاري اسپتالن ۾ بنا معاوضي دستياب هوندي جڏهن ته فرنٽ لائين ميڊيڪل ورڪرز ۽ بزرگ شهرين جي لاءِ ٽيڪا لڳائڻ جي لاءِ وي??سي?? جو هنگامي استعمال شروع ڪيو ويو آه??. هن چيو ته ايسٽرازينڪا وي??سي?? جون 17 ملين ۽ ڪوويڪس وي??سي?? جون 6 ملين خوراڪ مارچ جي آخر تائين پاڪستان پهچي وينديون. وي??سي?? خريد ڪرڻ جي لاءِ 150 ملين ڊالر جا شروعاتي فنڊز رکيا ويا آه??. هن چيو ته پاڪستان وڌيڪ وي??سي?? وٺڻ جي لاءِ اڳ ۾ ئي مختلف عالمي ڪمپنين سان رابطي ۾ آه??. حڪومت 2021ع جي پهرين ٽه ماهي ۾ 70 سيڪڙو آبادي کي وي??سي?? ڏيڻ جي لاءِ پرعزم آه??. وي??سي??يشن کانپوءِ پاڪستان حڪومت پاران هڪ خصوصي ڪارڊ جاري ٿيندو جيڪو ان ڳالهه جو ثبوت هوندو ته ڄاڻايل شخص کي وي??سي?? لڳي چڪي آه?? ۽ هي سڄي دنيا جي ڪنهن به ملڪ جو سفر ڪري سگهندو، وي??سي??يشن جو اهو ڪارڊ هر جڳهه قابل قبول تصور ٿيندو.

نيشنل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر وي??سي??يشن جي عمل جي موثر نگراني جي لاءِ وفاقي سطح تي نيشنل وي??سي?? ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل (اين وي اي سي سي ايس) قائم  ڪري ڇڏيو آه?? جنهن سان گڏ چئني صوبن بشمول آزاد  ڄمون ڪشمير جا صوبائي وي??سي?? ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل (پي وي اي سي سي) واڳيل ??وندا جڏهن ته صوبائي وي??سي?? ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل سان گڏ ضلعن تي قائم ڊسٽرڪٽ وي??سي?? ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊينيشن سيل ??اڳيل ??وندا. ان مانيٽرنگ مڪينزم قائم ڪرڻ جو مقصد ضلعي سطح تائين مانيٽرنگ جي عمل کي موثر بڻائڻ آه?? ته جيئن وي??سي??يشن جي عمل ۾ ڪنهن به قسم جي رڪاوٽ نه ٿئي.

پمز اسپتال ۾ وي??سي??يشن جي لاءِ مقرر ڪيل ??وڪل پرسن ارم نويد جو چوڻ آه?? ته گذريل ڏيڍ، ٻن مهينن کان وي??سي?? جي اچڻ جون تياري ڪري رهيا آه??ون، پمز جا 2 هزار هيلٿ ورڪرز ڪورونا مريضن جي علاج ۾ سڌوسنئون شامل رهيا آه?? انهن جي رجسٽريشن جو عمل مڪمل ڪري ورتو آه??. سمورن ڊاڪٽرن، پيراميڊيڪل اسٽاف ۽ مددگار عملي (وارڊ بوائي، سينٽري ورڪرز، سيڪيورٽي گارڊ) جا نالا ضلعي انتظاميا کي موڪليا آه??، ان عمل ۾ اسپتال انتظاميا ڪنهن کي اڳ يا بعد ۾ وي??سي?? لڳائڻ جو اختيار نه ٿي رکي. جنهن جو نالو ضلعي انتظاميا موڪليندي ان کي وي??سي?? لڳي سگهندي.

طبي ماهرن اميد ظاهر ڪئي آه?? ته دنيا ۾ ڪامياب ۽ سٺي افاديت رکندڙ وي??سي?? حاصل ڪرڻ کانپوءِ ان جا نتيجا به تمام سٺا هوندا ۽ الله تعاليٰ جي فضل سان پاڪستان ۾ ان وي??سي?? جي استعمال سان ڪورونا وائرس کان بچاءُ ۾ مدد ملندي.